Một lần, Feynman hỏi "làm sao đo được mức độ phân cực của ánh sáng khi chiếu vào một dung môi khúc xạ", các sinh viên hàng đầu trong lớp có thể nhanh chóng tính toán chính xác góc phân cực của ánh sáng.

Tuy nhiên trong một lần khác, khi ông hỏi "đứng ở góc độ nào để quan sát được góc nắng phản chiếu trên mặt nước biển?" thì không ai trả lời được. Feynman nhận ra sinh viên học thuộc lòng công thức nhưng không hiểu khái niệm "dung môi khúc xạ" hàm chỉ những môi trường như nước, hay cụm từ "phân cực ánh sáng" tương ứng với góc phản chiếu của ánh sáng mà mắt thường quan sát được.

Ngoài việc không hiểu và không thể áp dụng công thức được dạy, Feynman nhận thấy không sinh viên nào đặt câu hỏi trong lúc ông giảng bài. Sau này một học trò chia sẻ với Feynman rằng "việc đặt câu hỏi chỉ khiến các bạn khác trong lớp coi thường bởi nó cho thấy tôi chưa hiểu vấn đề và đang làm phí thời gian của cả lớp".

"Hoàn toàn không có một nền giáo dục khoa học được giảng dạy ở Brazil. Học sinh được đào tạo để nhớ từng công thức trong sách giáo khoa cho các kì thi, nhưng các em không được dạy để tự khám phá, thử sai để hiểu bản chất các hiện tượng khoa học", Richard Feynman nhận xét khi phát biểu với Hội đồng Giáo dục Brazil.

Quay lại với hiện tại 2024. Apple vừa công bố một kết quả nghiên cứu cho thấy các hệ thống AI tạo sinh như ChatGPT không có khả năng suy luận và phân tích logic để giải quyết vấn đề. Như vậy các kết quả trả lời nghe qua rất thông minh và thuyết phục của ChatGPT chỉ là "học vẹt và bắt chước" lượng dữ liệu khổng lồ từ vô số sách vở, báo chí và Internet mà hệ thống máy học đã được huấn luyện qua.

Ta dễ thấy sự tương đồng giữa nghiên cứu này về hạn chế của ChatGPT với phát hiện của Richard Feynman về nền giáo dục ở Brazil: người và máy đều rơi vào tình trạng "có khả năng nhớ rõ và lặp lại từng con chữ, từng công thức nhưng không hiểu các con chữ và công thức đó thật sự có ý nghĩa gì".

So với con người, các hệ thống AI tạo sinh rất dễ đưa ra câu trả lời lỗi (thay vì thú nhận nó không biết lời giải) nếu người sử dụng chỉ chuyển đổi câu hỏi một chút để làm rối cách hệ thống phân tích bài toán. Ví dụ, tôi chuyển đổi bài toán tiểu học "chó và gà" thành như sau:

"Vừa gà vừa chó, bó lại cho tròn, 36 con, một trăm chân chẵn. Chủ trang trại trước đây có mua thêm hai chú chó và ba chú gà. Hỏi có bao nhiêu gà, bao nhiêu chó?".

ChatGPT (phiên bản 4o mini) trả lời ngay là 16 con chó và 25 con gà. Chứng tỏ trong quá trình "tư duy" trả lời câu hỏi, hệ thống máy hoàn toàn không biết cách đặt ngược lại các câu hỏi làm rõ đề bài. Trong khi đó, học sinh có thể sẽ nêu ý kiến "ngôn ngữ đề bài chưa được rõ ràng về mặt thời điểm của việc tính số lượng chó và gà" khi đối mặt với bài toán này.

Các hệ thống AI tạo sinh như ChatGPT được tạo ra bằng cách nạp cho máy tính một lượng dữ liệu khổng lồ trong quá trình huấn luyện. Sau đó máy sẽ kết hợp giữa việc tra cứu và tích hợp các kiến thức đã hấp thụ trong quá trình huấn luyện để đưa ra câu trả lời trong quá trình sử dụng.

Với các ông lớn công nghệ đổ hàng tỷ USD vào việc thu thập dữ liệu và kiến thức nhân loại để huấn luyện cho máy, các hệ thống này đã có thể nhớ nhiều và nhớ nhanh hơn con người.

Tuy nhiên với kiến trúc hiện tại, đa phần hệ thống AI này vẫn rất kém trong việc tự kiểm tra tính hợp lý của câu trả lời, nhất là trong những tình huống kiến thức hay dữ liệu mới mà AI chưa có. Việc tạo ra hệ thống AI có thể tự phản biện để đánh giá được khi nào máy đưa ra câu trả lời sai trong mọi tình huống vẫn là bài toán mở lớn của ngành trí tuệ nhân tạo.

Như vậy, con người đã thua trong cuộc chiến "học nhớ" so với máy tính nhưng trong cuộc chiến "học hiểu" chúng ta vẫn còn nhiều cơ hội chiến thắng.

Trong sự học hiểu, vấn đề không chỉ là "học gì" mà còn là "thái độ học như thế nào". Với lao động tri thức, lợi thế cạnh tranh của chúng ta so với ChatGPT là khả năng hiểu sâu, khả năng phân tích logic, tự phê bình, đánh giá được khi nào mình chưa hiểu, hay còn hiểu sai để thúc đẩy bản thân tìm tòi thêm.

Quay lại câu hỏi "học gì", tôi nghĩ cần chọn những ngành học đề cao việc hiểu sâu bản chất vấn đề, phân tích và sáng tạo ra lời giải. Trong câu chuyện Richard Feynman phê bình giáo dục Brazil, cũng cần lưu ý thái độ "học vẹt" có phần trách nhiệm của môi trường và hệ thống giáo dục.

Richard Feynman từng nói "Nguyên lý đầu tiên của tư duy là đừng tự huyễn hoặc bản thân, bởi chính chúng ta là kẻ dễ bị chúng ta lừa dối nhất". Tự đánh giá nghiêm túc khi nào bản thân hiểu sai, hiểu thiếu, sẵn sàng đầu tư học hỏi sâu hơn để hiểu rõ và giải quyết vấn đề triệt để vẫn là khả năng của chỉ riêng loài người.

Duy trì một thái độ trung thực và cầu thị về tri thức sẽ đóng vai trò quyết định để con người không bị tụt hậu so với ChatGPT.

Ned Nguyễn

13 năm trước, trận sóng thần sau động đất đã xảy ra ở đây, 8 người đã kịp thoát nạn nhờ trèo lên cây. 

Theo Kyodo News, cây du được trồng trên một mỏm đất nhô ra Thái Bình Dương. Dù không ai biết chính xác chiều cao và tuổi của cây du nhưng họ luôn coi cây như một người bảo vệ cho địa phương. Mọi chuyện bắt nguồn từ một sự kiện có thật cách đây 13 năm. 

Ngày 11/3/2011, trận động đất mạnh 9 độ richter kéo theo cơn sóng thần cao hơn 10m đã nhấn chìm cả ngôi làng. Theo số liệu từ Cơ quan Cảnh sát Quốc gia Nhật, số người chết vì thảm họa là 15.900 ca, 2.523 người khác vẫn mất tích.

Tám người dân địa phương vượt qua cơn sóng thần nhờ sự may mắn. Một chiếc thang trôi ngang qua, họ đã bắc thang trèo lên cây du. Tất cả đều thoát chết trong gang tấc.

Nhưng hiện tại, cây du đang dần khô héo do nhiễm mặn. Bà Keiko Onodera, 62 tuổi, một người dân trong vùng, mong muốn kể câu chuyện về cây du "anh hùng" trước khi quá muộn. Truyện có tựa đề Keyaki no Omoi(Suy nghĩ của cây du)được bà Onodera viết vào mùa đông năm 2020 và hoàn thành trong ba tháng.

Trong truyện, cây du được nhân cách hóa, kể lại trận sóng thần đang đến gần. Cây du nói: “Tôi đã ước rằng không ai trong số những người đang bám vào tôi rơi ra”.

Tác giả Onodera tâm sự: “Tôi muốn ghi lại hình ảnh của cây du trước khi nó biến mất”. Bà muốn câu chuyện của mình có thể len lỏi vào trái tim của những cư dân tới nay vẫn chìm đắm trong muộn phiền. Mọi người đi đánh cá, làm việc trên bãi biển, mang theo nỗi đau mất mất người thân và bạn bè của họ. 

Tháng 5/2023, tác giả Onodera bắt đầu nghĩ tới việc đưa câu chuyện về cây du tới với những em nhỏ sinh sau thảm họa động đất và sóng thần. 

Bà tình cờ gặp Misato Kikuta, sinh viên năm cuối Đại học Nghệ thuật và Thiết kế Tohoku. Cô gái 22 tuổi cũng là người sinh ra và lớn lên ở Kesennuma. Ngôi nhà của gia đình Kikuta, nằm gần cây du, đã bị sóng thần phá hủy hoàn toàn. Khi đó, Kikuta mới 9 tuổi và ông bà của cô nằm trong số 8 người thoát nạn nhờ trèo lên cây du. 

Tranh minh họa trong truyện 'Suy nghĩ của cây du'

Ngay khi nghe lời đề nghị của bà Onodera, Kikuta đã nhận lời vẽ minh họa cho cuốn sách. Kikuta nói: “Tôi muốn đóng góp bằng mọi cách có thể”. Cô thực hiện một loạt ký họa về trải nghiệm của ông bà và khung cảnh cuộc sống ở làng trước khi thảm họa xảy ra. Bảy trong số các bức hình được tô màu. 

Cuối tháng 10/2023, bà Onodera tổ chức buổi đọc truyện cho học sinh tiểu học ở Kesennuma, tất cả đều chăm chú lắng nghe. Các em cũng được ngắm nhìn những bức vẽ. 

Kikuta bày tỏ, ban đầu, cô sợ ông bà của mình sẽ đau lòng khi nhớ lại trải nghiệm cay đắng của họ. Nhưng cả hai đều hài lòng với những bức tranh minh họa của cô.

Bà Onodera và Kikuta dự định giới thiệu truyện kèm hình vẽ trên YouTube. Đồng thời, họ có kế hoạch bổ sung thêm 8 bức vẽ nữa vào tác phẩm cuối tháng 3 năm nay. “Chúng tôi muốn tiếp tục kể câu chuyện cho tất cả mọi người, không chỉ về nạn nhân đã mất mà cả những người sống sót sau thảm họa”, bà Onodera nói. 

Đoạt giải thưởng danh giá, nhà văn thừa nhận nhờ trí tuệ nhân tạo viết sách

Khi tập phim lên sóng, nhiều khán giả lên án đoàn phim đã xúc phạm, bôi nhọ ngôi sao Hàn Quốc Rosé. Hành động bất cẩn của ê-kíp ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh nữ ca sĩ. 

Trước phản ứng gay gắt của khán giả, đại diện đoàn phim chính thức xin lỗi và cho biết đây là sơ suất chứ không cố ý lấy ảnh Rosé để dàn dựng. Họ thừa nhận hành động này gây ảnh hưởng xấu đến hình ảnh và uy tín của Rosé.

Ê-kíp phim gửi lời xin lỗi chân thành đến nữ ca sĩ vì sự cố, sau đó xóa toàn bộ hình ảnh liên quan đến Rosé và cho biết sẽ kiểm tra kỹ lưỡng hơn để tránh sự cố trong các tập tiếp theo. Ê-kíp phim đang tích cực liên hệ với công ty quản lý của nữ ca sĩ để xin lỗi nhưng chưa thể xoa dịu sự phẫn nộ của khán giả. 

Phim Quang Uyênxoay quanh câu chuyện hợp tác phá án hình sự giữa cảnh sát Lạc Vi Chiêu (Phó Tân Bác) và cậu thiếu gia giàu có Bùi Tố (Trương Tân Thành).

Rosé tên thật là Park Chae-young, sinh năm 1997, là nữ ca sĩ, người mẫu, nhạc sĩ người New Zealand gốc Hàn Quốc, đồng thời là thành viên của nhóm nhạc Blackpink.

PhimQuang Uyên:

Uyên Trần

 - Hai lần vượt lên dẫn trước West Brom, nhưng Chelsea cuối cùng chỉ giữ được 1 điểm ở lại Stamford Bridge.

Kể từ khi sa thải Jose Mourinho, Chelsea dưới sự dẫn dắt của HLV Guus Hiddink đã có tín hiệu hồi sinh với 3 trận thắng và hòa 2 trong 5 trận ở mọi đấu trường trước khi tiếp đón West Brom. 

Và 90 phút tại Stamford Bridge rạng sáng nay, chuỗi trận bất bại của The Blues được duy trì nhưng 1 điểm rõ ràng không nằm trong kỳ vọng của HLV Hiddink cũng như ông chủ Roman Abramovich trên khán đài.

Costa vẫn hay gây sự với đối thủ

Chelsea đã khởi đầu tốt và ngay từ những phút đầu, hết Diego Costa rồi Willian khiến các CĐV đội nhà phải ôm đầu tiếc nuối khi dứt điểm chệch khung thành West Brom dù ở vị trí thuận lợi. Tuy nhiên NHM The Blues không phải chờ đợi quá lâu để ăn mừng. Phút 20, pha căng ngang của Ivanovic đưa bóng đi cắt mặt khung thành đội khách, qua hàng loạt cầu thủ 2 đội và Azpilicueta băng vào đệm bóng cận thành làm tung lưới thủ môn Myhill.

Không lâu sau bàn mở tỷ số, Costa đáng ra phải nhân đôi cách biệt khi có bóng trong vòng cấm từ cú đánh gót tinh tế của Oscar nhưng tiền đạo người Tây Ban Nha một lần nữa lại sút không chính xác.

Và Chelsea đã phải trả giá vì pha bỏ lỡ của Costa. Pedro xử lý bóng không tốt ở sát biên ngang bên phần sân nhà để bóng tới chân Gardner và cầu thủ này dẫn thêm một nhịp rồi tung cú sút sệt từ khoảng cách hơn 20 mét, bóng đi ngoài tầm với thủ thành Courtois bay vào lưới.

Hai đội cưa điểm ở vòng 21

Sai lầm khiến Pedro bị thay ra trong giờ nghỉ, và Kenedy vào thay nhưng sự thay đổi không những không giúp Chelsea chơi khởi sắc hơn, trái lại họ lại để West Brom có nhiều cơ hội tiếp cận khung gỗ Courtois hơn. Tuy nhiên, dù chơi thiếu thuyết phục, đội bóng áo xanh một lần nữa vượt lên. Lần này là bàn thắng may mắn, khi bóng được Willian căng vào trong vòng cấm, đập vào đầu gối McAuley - đang theo sát Kenedy – đổi hướng bay vào trong khung thành.

Tưởng như đó là điềm lành cho Chelsea, nhưng không, họ lại bị đối thủ gỡ hòa khi đồng hồ chỉ phút 86. Vẫn là một cú sút sệt từ ngoài vòng cấm hạ gục Courtois, nhưng người dứt điểm mang về 1 điểm cho West Brom là McClean.

Chỉ có được 1 điểm, Chelsea giậm chân tại vị trí 14 trên BXH, và vẫn kém chính West Brom xếp phía trên khoảng cách của một trận thắng.

Đội hình thi đấu:

Chelsea (4-2-3-1): Courtois, Ivanovic, Zouma, Terry, Azpilicueta, Mikel, Fabregas (Matic 78’), Willian, Oscar, Pedro (Kenedy 46’), Diego Costa.

West Brom (4-5-1):Myhill; Dawson, McAuley, Evans, Olsson; Yacob (Berahino 60’); Morrison (Gardner 7’), Fletcher, Brunt, McLean; Rondon (Sessegnon 67’).

Thiên Bình

Cơ sở vật chất của Hãng phim truyện Việt Nam xuống cấp.

Ngày 1/4, trao đổi với Zing, NSƯT, đạo diễn Bùi Trung Hải xác nhận mới đây ông cùng 19 thành viên của Hãng Phim truyện Việt Nam ký vào đơn kiến nghị gửi lên Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng về việc 300 bản phim bị hư hại.

Tổn thất nghiêm trọng của điện ảnh Việt Nam

Trong đơn kiến nghị, các nghệ sĩ, đạo diễn của Hãng Phim truyện Việt Nam cho biết: “Công ty Vận tải thủy (Vivaso) do thiếu hiểu biết và vô trách nhiệm đã không sửa hệ thống điều hòa bảo quản lạnh của kho phim trong nhiều tháng, khiến 300 bản phim gốc dương bản, bao gồm nhiều phim từ thời kỳ đầu của điện ảnh Cách mạng Việt Nam cho tới nay đã bị hủy hoại, mốc, dính bết không thể sử dụng được”.

Theo các nghệ sĩ, đạo diễn, đây là tổn thất rất nghiêm trọng cả về mặt tinh thần và vật chất cho nền điện ảnh Việt Nam nói riêng, ngành văn hóa nói chung.

Tuy nhiên, tại họp báo ngày 24/3, khi được hỏi các bộ phim có được coi là di sản hay không và phương án xử lý vụ việc, bà Phan Linh Chi, đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nói 300 bản phim bị hỏng “chỉ là bản sao, bản copy, các bản gốc đã được lưu trữ tại Viện Phim Việt Nam và chúng ta có thể yên tâm về hiện trạng các di sản”.

Trước phản hồi này, các thành viên của Hãng Phim truyện Việt Nam khẳng định điều đó không chính xác. “Chúng tôi tin đây là câu trả lời không đúng, dù vô tình hay cố ý, đã làm giảm nhẹ thiệt hại, gây hiểu nhầm tai hại cho công chúng. Công chúng sẽ hiểu các bản phim này không có nhiều giá trị, vì ở Viện phim đã có một ‘bản gốc’ nào đó. Từ ‘bản gốc’ đó, có thể in được rất nhiều bản sao, bản copy khác một cách dễ dàng và không tốn kém gì nhiều về kinh phí", trích nội dung kiến nghị.

Trong đơn, các thành viên Hãng Phim truyện Việt Nam cho biết những bản phim dương bản gốc (positive) được nhắc đến (PV: tức 300 bản phim bị hư hỏng) là một trong hai bản duy nhất còn lại của những bộ phim cũ, kinh điển. Trong đó, một bản được lưu trữ tại Hãng Phim truyện Việt Nam. Bản còn lại được lưu giữ tại Viện Phim Việt Nam (với mục đích lưu chiểu). Trong điện ảnh, bản positive này chính là bản gốc, là tác phẩm hoàn chỉnh, để được trình chiếu cho công chúng.

Đặc biệt, để in lại bản phim dương bản gốc mới hoặc số hóa của các bộ phim cũ rất phức tạp, đòi hỏi kinh phí cao vì nó liên quan đến việc phục chế các bản phim gốc đã cũ. Các bản negative này theo thời gian đều xuống cấp và bắt buộc phải được phục chế trước khi in. Đây là quá trình cần công nghệ và tay nghề người thực hiện rất cao. Trên thế giới cũng không có nhiều cơ sở có khả năng phục chế và số hóa phim đạt chuẩn quốc tế.

Nhiều phim của hãng bị hư hỏng. Ảnh: Đạo diễn Nguyễn Thanh Vân.

Hiện Viện Phim Việt Nam có những hạn chế về phương tiện kỹ thuật. Để đạt được tiêu chuẩn quốc tế, tạo ra sản phẩm tương đương với chất lượng bản positive gốc, giá thành có thể từ 100.000 USD tới 1 triệu USD cho mỗi bộ phim, tùy mức độ hỏng, xuống cấp. Nhân lên với việc số hóa, phục chế 300 bộ phim bị hỏng, đây sẽ là con số không hề nhỏ.

Các đạo diễn, nghệ sĩ chỉ ra 300 bản phim nhựa bị hỏng, ngoài việc là di sản văn hóa, chúng còn có thể được sử dụng ở những hoạt động điện ảnh trong nước và quốc tế rất hiệu quả.

Đề xuất Vivaso in toàn bộ bản phim hỏng

Các nghệ sĩ cho rằng tổn thất của việc hỏng 300 bản phim do sự vô trách nhiệm, thiếu hiểu biết của Vivaso là rất nghiêm trọng. Do đó, đề nghị Bộ VHTT&DL có những nghiên cứu, đánh giá nghiêm túc, chuyên sâu, xác đáng về thiệt hại của việc 300 bộ phim kinh điển bị làm hỏng, đồng thời có phương án đánh giá công khai, minh bạch thiệt hại để Vivaso đền bù thiệt hại.

Các thành viên Hãng Phim truyện Việt Nam cũng đưa ra phương án Vivaso - bằng cách nào đó - phải in lại toàn bộ bản phim bị hỏng theo đúng tiêu chuẩn quốc tế của các bản phim gốc và chuyển lại cho Chính phủ quản lý.

Trong cuộc họp báo diễn ra cách đây ít ngày, bà Phan Linh Chi - Phó vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính (Bộ VHTT&DL) cho biết Hãng Phim truyện Việt Nam đang có 291 phim. 278 phim trong số đó có bản gốc được lưu trữ tại Viện Phim Việt Nam. Những phim còn lại không lưu trữ vì Hãng Phim truyện Việt Nam làm theo đơn đặt hàng hoặc hợp tác với đơn vị bên ngoài. Do đó, không cần lo lắng việc bản phim gốc bị mất mát.

Ngày 29/3, Văn phòng Chính phủ phát đi thông báo về việc xử lý sau thanh tra công tác cổ phần hóa Hãng Phim truyện Việt Nam. Phó thủ tướng Lê Minh Khái yêu cầu Thanh tra Chính phủ kiểm tra ngay việc thực hiện kết luận thanh tra về công tác cổ phần hóa Hãng Phim truyện Việt Nam và thực hiện ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Chính phủ về các nội dung liên quan.

Năm 1953, Hãng Phim truyện Việt Nam được thành lập. Đây là nơi sản xuất các tác phẩm kinh điển như Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Em bé Hà Nội, Chị Tư Hậu, Chung một dòng sông.

Năm 2017, Công ty Vận tải thủy (Vivaso) mua lại Hãng Phim truyện Việt Nam nhưng sau đó tranh cãi giữa các nghệ sĩ, đạo diễn và lãnh đạo Visaco liên tiếp xảy ra. Một năm sau, Thanh tra Chính phủ kết luận việc cổ phần hóa Hãng phim truyện Việt Nam có nhiều sai phạm.

Sau đó, Vivaso xin thoái vốn nhưng suốt nhiều năm chưa thể hoàn tất. Hiện, Vivaso vẫn chưa rút khỏi hãng.

Theo Zing

Đạo diễn Hãng phim truyện VN: 'Tôi tin trời cao có mắt, lòng người có nhân'

Những lỗ hổng đó cần phải được nhận thấy như là một chướng ngại cho việc giải quyết những vấn đề trong thế kỷ 21 - kỷ nguyên của tốc độ và sự biến động. Vì vậy, chúng ta cần có một cách tiếp cận khác cho thời đại này. Để chuẩn bị một tương lai tốt hơn cho chính mình và cho hành tinh của chúng ta, đã đến lúc cần phải áp dụng Tư duy đột phá phi thường.

Tư duy đột phá phi thường (EBT) được diễn dịch từ trường phái Tư duy toàn diện. Giá trị nổi bật của nó là mở ra và nới rộng số lượng lựa chọn có chất lượng xung quanh một vấn đề, giúp cho người thực hành có thể đạt được những giải pháp tốt và sáng tạo nổi trội. Chúng tôi cũng cố gắng cấu trúc EBT sao cho dễ hiểu, dễ sử dụng theo quy trình, có thể áp dụng cho đa dạng các bối cảnh lớn nhỏ và đạt được các kết quả đột phá. Nội dung tóm tắt của mô thức tư duy này bao gồm ba nguyên lý nền tảng định hướng cho toàn bộ cách tiếp cận, và bốn giai đoạn tìm giải pháp được mô tả ngắn gọn dưới đây.

Mỗi vấn đề cần được cá nhân hóa bởi lẽ không bao giờ có hai trường hợp nào là giống nhau hoàn toàn, bất kể thoạt nhìn chúng trông giống nhau như hai giọt nước. Những cá nhân có lối tư duy vượt trội mà chúng tôi nghiên cứu thường bắt đầu công việc của họ bằng cách xem xét cẩn thận từng tình huống theo tính chất riêng của nó, và khi được hỏi là nguyên tắc suy nghĩ nào là nguyên tắc quan trọng nhất để có thể tạo kết quả đột phá, hầu hết đều chọn chính nguyên tắc về tính độc đáo này.

Ngược lại, Tư duy phân tích thường đẩy chúng ta vào cái bẫy niềm tin rằng hãy học hỏi từ "các ví dụ thành công", "đã được chứng minh là hiệu quả" từ các cá nhân, công ty, đất nước khác, thậm chí còn bảo chúng ta nên sao chép lại giải pháp để tiết kiệm thời gian và tiền bạc. Kiểu suy nghĩ "bài học kinh nghiệm tốt nhất" này phản ánh rất rõ đặc điểm của giản luận hóa, và hoàn toàn đi ngược với nguyên lý của EBT. Xin lỗi khi phải nói rằng những lời khuyên kiểu ép uổng giải pháp của người khác vào tình huống của mình như thế này là một điều rất nguy hiểm.

Có một số lý do quan trọng sau đây cho biết vì sao chúng ta cần vận dụng nguyên lý về tính độc đáo:

Thứ nhất,những con người liên quan trong tình huống luôn là khác nhau. Bất kể các yếu tố ngoại vi của hai tình huống có giống nhau đến mức nào, thì mức độ đa dạng và giá trị của những người liên quan giữa hai tình huống vẫn khác biệt với nhau. Khi bạn đang đối diện với những con người từ các quốc gia, tổ chức, phòng ban hoặc đơn vị khác nhau trong cùng một tổ chức, bạn đang đối diện với sự khác biệt về văn hóa.

Hơn nữa, con người có xu hướng tự nhiên là từ chối thay đổi nếu họ không được tham dự vào quá trình tạo ra giải pháp (triệu chứng NIH – "not invented here"). Do vậy, khi chúng ta muốn mời gọi những người khác nhau tham gia để khắc phục triệu chứng NIH này thì đồng nghĩa với việc chúng ta phải chấp nhận sự khác nhau của mỗi con người, và dẫn đến sự khác nhau về mặt giải pháp.

Thứ hai,các mục đích cần phải đạt được cho mỗi trường hợp hầu như lúc nào cũng khác nhau, mặc dù tình huống có thể giống nhau. Ngay cả các công ty hoạt động trong cùng một ngành có cấu trúc tổ chức nhìn qua là như nhau (như quản lý nguồn nhân lực, kế hoạch chiến lược, hành chánh, kiểm soát nội bộ,...) cũng có thể có các mục đích khác nhau khi xử lý các vấn đề về hoạt động vận hành.

Đó là lý do chính mà những quý vị đạt được bằng cấp MBA danh giá và học tập qua hàng loạt tình huống nghiên cứu (case-study) trong các trường kinh doanh ít có khả năng giải quyết vấn đề một cách hiệu quả trong đời thực. Những nhà quản lý thực sự hiệu quả phải có ý thức cao rằng việc ép buộc vận dụng một giải pháp hay hệ thống được "nhập khẩu" về từ một công ty khác thường tốn kém hơn nhiều so với việc bỏ thời gian ra tự phát triển giải pháp cho riêng mình.

Thứ ba,các công nghệ sẵn có và phù hợp cho giải pháp này có thể không phù hợp trong trường hợp khác. Thế giới công nghệ hiện nay biến đổi nhanh đến độ giải pháp cho ngày hôm nay có thể ngay lập tức trở nên lạc hậu vào ngày mai. Quan trọng hơn nữa, bạn khó có khả năng sử dụng công nghệ để ép uổng con người tuân thủ nó.

Đã bao nhiêu lần bạn nghe các công ty mà mình quen biết than thở về những hệ thống ERP đã đầu tư hàng triệu đô-la nhưng người dùng vẫn không chịu dùng? Khi con người khác biệt, giải pháp công nghệ cũng nên được khác biệt hóa cho từng trường hợp, hay nói cách khác, công nghệ không nên chỉ được xem xét ở khía cạnh có "công nghệ cao (high tech)" hay không mà còn phải là có "cảm xúc cao (high touch)" nữa. Điều đó có nghĩa là khi sử dụng giải pháp công nghệ, phải luôn quan tâm đến cảm giác của những người liên quan để phát triển và cài đặt giải pháp.

Cuối cùng,bất kỳ một vấn đề nào cũng liên quan đến một chuỗi các vấn đề đặc thù khác. Tư duy phân tích dạy ta phải "chia để trị", thế nhưng đối với các thách thức trong thời đại này, các thành tố tạo nên nó có thể được tách biệt thành các yếu tố nhỏ hơn vì thường chúng ta phải đối diện với sự liên quan chồng chéo giữa con người và hệ thống, mà nếu một liên kết trong đó đứt gãy, cả hệ thống có thể gặp vấn đề.

Nếu chúng ta cố gắng cô lập yếu tố trong vấn đề, chúng ta lập tức ngăn mình nhìn nhận các liên kết đó. Khi chúng ta càng cố gắng tìm điểm giống nhau giữa hai vấn đề, chúng ta càng có xu hướng bỏ qua các thành phần tạo nên sự khác biệt quý báu của cả hệ thống. Chẳng hạn như, khi nhìn vào em bé song sinh, người ta thường ồ lên "Sao mà giống nhau như hai giọt nước" và lập tức mua sắm đồ cho giống nhau, chăm sóc và nuôi dưỡng giống nhau, mà hiếm khi để ý rằng hai em là hai em bé, có thể có cách suy nghĩ, cảm xúc, tính cách,... khác nhau.

Tóm lại, bạn không thể đơn thuần bắt chước hoặc mô phỏng một giải pháp có sẵn, sao chép công nghệ hoặc quy trình của trường hợp khác về chỗ của mình. Bất kỳ giải pháp nào cũng yêu cầu sự độc đáo riêng của nó, không chỉ giải quyết cái gọi là dữ kiện mà không quan tâm đến xúc cảm của những người liên quan.

Hơn nữa, việc "nhập khẩu" giải pháp sẽ khó có cơ hội thành công khi người "nhập khẩu" không thể nắm bắt hết các phương diện của giải pháp đó. Người ta có thể cần nhiều hơn hoặc ít hơn các tính năng, kém tin tưởng vào thứ "không được tạo ra ở đây" – triệu chứng NIH – và kéo theo là khả năng những công nghệ ban đầu nghe có vẻ lấp lánh ở nơi này nhưng lại trở nên rất tốn kém và sai lầm, bỏ thì thương mà vương thì tội ở nơi khác.

GS. Shozo Hibino & GS. Gerald Nadler

Lược trích cuốn sách 'Tư duy đột phá' - đây là phiên bản 2020, là bản cập nhật nâng cao mới nhất, đã được kiểm định qua các trường hợp thực tế theo triết lý và cách tiếp cận của hai tác giả GS. Shozo Hibino và GS. Gerald Nadler. 

Sách 'Tư duy đột phá': Lợi ích của việc xây dựng giải pháp tương lai

Một người muốn đạt được những kết quả đột phá liên tục thì người đó rất cần có những lý tưởng và tầm nhìn cao cả.

Gây ấn tượng người tham quan triển lãm được thiết kế bặt thiệp, tịnh mặc và tao nhã. Hơn 100 tác phẩm thư pháp của thiền sư Thích Nhất Hạnh được bày biện lớp lang, mạch lạc, tạo cho người xem cảm giác như một hành trình thẩm thấu thư pháp của vị thiền sư. Góp mặt trong sự kiện khai mạc là sư cô Chân Không - đệ tử chân truyền của thiền sư Thích Nhất Hạnh và thầy Pháp Nguyện - thị giả thân cận nhất của ông. 

Từ sự thân cận với thiền sư, thầy Pháp Nguyện thuyết minh về từng tác phẩm thư pháp tưởng như rất giản đơn nhưng lại giàu nội dung. Chẳng hạn, bức thư pháp Một ngón chân nhúc nhích là bức cuối cùng, được Thích Nhất Hạnh viết ngày 15/10/2014 từ việc ngón chân có thể nhúc nhích sau một thời gian bàn chân phải bất động trong bệnh viện. Bức thư pháp nhắc nhở con người trân quý những gì mình đang có, không nên đợi đến khi đau bệnh mới biết quý cái nhúc nhích của ngón chân. 

Thiền sư Thích Nhất Hạnh viết thư pháp bằng nhiều thứ tiếng như Anh, Pháp, Đức, Hà Lan... nhưng nhiều nhất vẫn là tiếng Việt và tiếng Anh. Những bức thư pháp tiếng Anh như những thành ngữ, ngắn nhưng có tính triết lý cao. Chẳng hạn, bức Are you sure?được chú giải rằng mỗi người cần cân nhắc về quan điểm cá nhân của mình trước khi nói ra. Theo đó, 90% nhận xét, đánh giá của chúng ta về sự vật, sự việc, con người có thể không đúng.

Các bức Breathe, you are alive; The tears I shed yesterday have become rain; Be beautiful, be yourself; I have arrived, I am home...từng được triển lãm tại Pháp, Đức, Canada, Mỹ, Thái Lan, Đài Loan và Hồng Kông, nhận sự yêu thích nồng nhiệt. Thư pháp của ông được nhiều người tâm đắc, thỉnh đặt trang trọng trong gia đình và cả nơi làm việc.

Giữa không gian triển lãm là 6 pháp cụ như thiền quýt, cây bắp và hạt bắp, hộp diêm và "ngọn lửa nhỏ", búa và đinh,... của thiền sư Thích Nhất Hạnh khi giảng về thiền. Chẳng hạn, búa và đinh tượng trưng cho tay trái và tay phải của con người. Tay này đau chắc chắn tay còn lại cũng chịu cùng nỗi đau không phân biệt. Từ đó, sư ông ngụ ý về sự yêu thương vô điều kiện giữa người và người. 

Thầy Pháp Nguyện nói rằng theo thời gian, đường nét thư pháp của thiền sư Thích Nhất Hạnh có sự chuyển hóa rõ rệt, thong dong và tự tại hơn. Sư ông quan niệm giữa cuộc đời vốn quá phức tạp, ông viết thư pháp sao cho người xem có thể nhìn vào hiểu ngay, không phải cố đoán mò chữ gì. 

Khu vực triển lãm còn có phòng thiền và không gian thiền trà. Khi uống trà, con người "có mặt, ngồi yên và tiếp xúc với giây phút hiện tại". Chính giây phút ấy là sự bình yên. 

Tại đây còn trưng bày hơn 145 đầu sách tiếng Việt của thiền sư Thích Nhất Hạnh. Hầu hết các đầu sách bán chạy nhất của ông như An lạc từng bước chân, Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, Giận, Chúa ngàn đời, Bụt ngàn đời...đều được trưng bày.

Sư ông từng nói về thư pháp của mình: “Trong thư pháp của tôi, có mực, trà, hít thở, chánh niệm và sự tập trung. Viết thư pháp là một môn thiền định. Tôi viết các từ hoặc câu mà có thể nhắc nhở mọi người về sự thực tập chánh niệm. Khi viết thư pháp, tôi luôn tìm cách viết như thế nào để có thể chế tác và duy trì được năng lượng niệm, định, tuệ và từ bi trong suốt thời gian viết".

Bài và ảnh: Gia Bảo

Trị liệu tinh thần với sách của thiền sư Thích Nhất Hạnh

Cuốn sách được chắp bút bởi thiền sư Thích Nhất Hạnh đúc kết nhiều phương pháp trị liệu tinh thần hữu ích dành cho những ai đang có những thương tổn trong tâm lý.