Giải Nobel thường được xem là đỉnh cao của thành tựu khoa học, vinh danh những cá nhân có đóng góp vượt trội cho tiến bộ của nhân loại.

Tuy nhiên, vẫn không thiếu những khám phá xứng đáng đạt giải Nobel nhưng chưa được công nhận. Trong số này, có ít nhất 4 đột phá được tờ CNN cho rằng gây tiếc nuối nhất.

Bộ gene người đầu tiên

Một trong những ứng cử viên hàng đầu và thường được đem ra thảo luận cho giải Nobel là bản đồ bộ gene người, một dự án táo bạo được khởi động năm 1990 và hoàn thành vào năm 2003.

Việc giải mã mã di truyền của con người liên quan đến một nhóm nghiên cứu quốc tế gồm hàng nghìn nhà nghiên cứu tại Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản và Trung Quốc.

Viện Nghiên cứu Bộ gene Người Quốc gia (NHGRI) công bố hình ảnh một trình tự ADN. Ảnh: NHGRI.

Nỗ lực này đã có tác động sâu rộng đến sinh học, y học và nhiều lĩnh vực khác. Tuy nhiên, việc quy tụ số lượng lớn người tham gia vào kỳ tích này cũng là nguyên nhân chính khiến công trình này không thể giành giải.

Cụ thể, theo các quy tắc do Alfred Nobel đặt ra trong di chúc năm 1895 của ông, một giải thưởng chỉ có thể vinh danh tối đa 3 người. Đây cũng là một thách thức ngày càng lớn do tính chất hợp tác của nhiều nghiên cứu khoa học.

Cuộc cách mạng trong điều trị béo phì

Trên thế giới, cứ 8 người sẽ có một người mắc bệnh béo phì và con số này đã tăng gấp đôi kể từ năm 1990.

Tuy nhiên, vào năm 2022, loại thuốc điều trị béo phì đầu tiên được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ chấp thuận kể từ năm 2014 đã được tung ra thị trường, khả năng mở ra một kỷ nguyên mới cho việc điều trị bệnh béo phì và các tình trạng liên quan như bệnh tiểu đường loại 2.

Semaglutide, còn được gọi là Wegovy, hiệu quả gấp đôi so với các loại thuốc trước đây, sau khi nghiên cứu trên gần 2.000 bệnh nhân thấy những người tham gia giảm trung bình 15% trọng lượng cơ thể.

Phiên bản tổng hợp loại hormone làm giảm cảm giác thèm ăn sử dụng với liều lượng thấp hơn nhiều để điều trị bệnh tiểu đường loại 2.

Hoạt chất của Semaglutide khiến người dùng chán ăn, từ đó thúc đẩy quá trình giảm cân. Ảnh: Today.

Tuy nhiên, phải đến năm 2024, 3 nhà khoa học tham gia vào quá trình phát triển loại thuốc này là Svetlana Mojsov, Joel Habener và Lotte Bjerre Knudsen mới nhận được vị ghi nhận thông qua giải thưởng Lasker-DeBakey, vốn thường được coi là thước đo đánh giá liệu một nhà khoa học hoặc đột phá cụ thể có giành được giải Nobel hay không.

Mojsov, một nhà sinh hóa học và phó giáo sư nghiên cứu tại Đại học Rockefeller và Habener, một bác sĩ nội tiết và giáo sư y khoa tại Harvard đã giúp xác định và tổng hợp GLP-1 - loại hormone đường ruột thúc đẩy tuyến tụy tiết ra insulin sau bữa ăn.

Trong khi đó, Knudsen, cố vấn khoa học chính về nghiên cứu và phát triển ban đầu tại Novo Nordisk đóng vai trò quan trọng trong việc biến Semaglutide thành một loại thuốc hiệu quả thúc đẩy giảm cân mà hàng triệu người đang sử dụng hiện nay.

Hệ vi sinh đường ruột

Chúng ta không đơn độc trong cơ thể mình. Có đến hàng nghìn tỷ vi khuẩn, virus và nấm sống trong cơ thể con người, hay còn được gọi chung là hệ vi sinh vật ở người.

Trong hai thập kỷ qua, với những tiến bộ trong giải trình tự gene, các nhà khoa học đã có thể hiểu rõ hơn về chức năng của các vi khuẩn này, cách chúng giao tiếp với nhau và tương tác với các tế bào của con người, đặc biệt là trong ruột.

Trong đó, nhà sinh vật học Jeffrey Gordon và Giáo sư Robert J. Glaser tại Đại học Washington là hai người tiên phong trong lĩnh vực này.

Có đến hàng nghìn tỷ vi khuẩn, virus và nấm sống trong cơ thể con người, hay còn được gọi chung là hệ vi sinh vật ở người. Ảnh: iStock.

Bắt đầu bằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên chuột, Gordon đã nỗ lực tìm hiểu hệ vi sinh đường ruột của con người và cách hệ vi sinh này định hình sức khỏe con người.

Cũng chính công trình của Gordon đã phát hiện ra việc hệ vi sinh đường ruột đóng vai trò trong các tác động của tình trạng suy dinh dưỡng đối với sức khỏe. Đây vốn là tình trạng đã ảnh hưởng đến gần 200 triệu trẻ em trên toàn cầu.

Tuy nhiên, theo David Pendlebury, người đứng đầu bộ phận phân tích nghiên cứu tại Viện thông tin khoa học Clarivate, dù rất hữu ích nhưng lĩnh vực này đã quá hạn để được trao giải Nobel.

Gene gây ung thư

Những năm 1970, trong khi nhiều người biết rằng ung thư đôi khi di truyền trong gia đình, nghiên cứu về ung thư lại tập trung vào virus.

Với nền tảng nghiên cứu sự khác biệt về gene giữa người và tinh tinh, giáo sư Mary-Claire King, hiện làm việc tại Đại học Y khoa Washington, đã có một cách tiếp cận mới.

Nhà khoa học người Mỹ Mary-Claire King nổi tiếng với những nghiên cứu về khả năng di truyền của ung thư vú. Ảnh: New York Genome Center.

Cụ thể, nhà khoa học người Mỹ tin rằng đa phần trường hợp ung thư vú gây ra bởi di truyền đột biến gene. Sử dụng mô hình toán học và kho dữ liệu khổng lồ của Viện Ung thư Quốc gia Mỹ, bà King phát hiện những bằng chứng cho thấy phần lớn ca ung thư vú là di truyền từ cha mẹ sang con.

Năm 1990, giáo sư King tìm ra gene chịu trách nhiệm cho sự di truyền của căn bệnh, đó là gene BRCA1 có chức năng ức chế khối u nằm trên nhiễm sắc thể số 17.

Nghiên cứu của giáo sư người Mỹ về BRCA1 đã giúp tạo ra những công cụ sàng lọc, xét nghiệm cho phép các bác sĩ sớm tìm ra dấu hiệu ung thư vú và ung thư buồng trứng ở phụ nữ, từ đó có thể ngăn chặn bệnh hiệu quả.

Những nhà khoa học tiên phong

"Những nhà khoa học tiên phong" là một cuốn sách thú vị về lịch sử của những phát minh nổi tiếng. Để có được những đóng góp vĩ đại cho nhân loại, các nhà khoa học nổi tiếng đã làm việc với lòng say mê và tinh thần học hỏi không ngừng.

GS Lê Ngọc Thành, Giám đốc BV E cho biết, Trung tâm tim mạch của BV vừa phẫu thuật cắt u lồng ngực khổng lồ, cứu sống nam sinh viên 23 tuổi, đang học ĐH tại Hà Nội.

GS Thành cho biết, cách đây vài tháng, bệnh nhân có biểu hiện đau ngực, khó thở, thở gắng sức khi đi cầu thang và gần đây ho ra máu. Khi đến BV khám, bác sĩ phát hiện khối u tế bào mầm kích thước lớn trong lồng ngực, ở vị trí trung thất trước nên chèn ép tim, đường thở và mạch máu. 

BS phải cưa xương ức để bóc khối u do kích thước quá lớn

Do khối u quá lớn, bác sĩ chỉ định hoá trị để thu nhỏ một phần thể tích. Tiên lượng phẫu thuật khó khăn, GS Thành trực tiếp mổ.

Theo GS Thành, khối u của bệnh nhân rất lớn, mật độ chắc, phát triển lan tỏa ra xung quanh vào khoang màng phổi 2 bên, chèn ép đẩy lệch khí quản, tim , phổi và mạch máu, u bọc quanh các dây thần kinh.

Đây cũng là vị trí cửa ngõ với các bộ phận sống còn của cơ thể: đường thở, đường ăn, mạch máu chính, tim phổi, dây thần kinh, trong khi khối u bọc quanh các thành phần này. Chỉ cần chạm phải một trong các bộ phận trên cũng dễ ảnh hưởng đến chức năng sống, thậm chí đe dọa tính mạng.

Bác sĩ chỉ định cưa mở toàn bộ xương ức, mở rộng lồng ngực để tiếp cận khối u. Sau nhiều giờ phẫu thuật, ca mổ hoàn tất, bóc tách được toàn bộ khối u nặng 700g và các tổ chức thâm nhiễm xung quanh. 6 tiếng sau mổ, bệnh nhân đã tỉnh táo, tự thở.

GS Thành chia sẻ, trong 30 năm cầm dao mổ, đã từng phẫu thuật rất nhiều loại u này nhưng đây là trường hợp phức tạp, khối u lớn nhưng vẫn lấy được khối u và bảo tồn nguyên vẹn cấu trúc thần kinh, mạch máu.

GS Thành cùng ekip phẫu thuật bóc khối u cho bệnh nhân

U tế bào mầm thường xuất phát từ mô tuyến sinh dục, ít phổ biến hơn là vị trí ở trung thất trước của lồng ngực.

Khối u sẽ phát triển lan toả, chèn ép, xâm lấn các cơ quan lân cận như phổi, màng tim, khí quản, mạch máu lớn trong ngực… gây ra các triệu chứng đau ngực, khó thở, hiện tượng ho ra máu hiếm gặp.

Thậm chí nhiều trường hợp không có triệu chứng, chỉ tình cờ phát hiện ra bệnh khi đi khám bệnh khác.

U tế bào mầm trung thất ác tính gặp nhiều ở nam hơn nữ giới. Điều trị loại u này phải kết hợp nhiều phương pháp như hóa trị, xạ trị và phẫu thuật mới mong kéo dài sự sống cho người bệnh.

Ho ra máu: dấu hiệu của nhiều căn bệnh nguy hiểm

Ho ra máu là tình trạng khạc ra máu khi ho. Đây là biểu hiện thường thấy của nhiều bệnh phổi.

Tại buổi tiếp, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn và Đại sứ Yamada Takio đã có những trao đổi liên quan đến dự án Trường Đại học Việt Nhật; hoạt động giảng dạy tiếng Nhật tại Việt Nam và các hoạt động giao lưu, dự án hợp tác giáo dục. Hai bên đồng thời có những đề xuất hỗ trợ để triển khai tốt những nội dung trên.

Được biết, tính đến cuối tháng 6/2019 đã có khoảng 370.000 người Việt Nam cư trú tại Nhật Bản, trong đó bao gồm khoảng 80.000 du học sinh. Số lượng lưu học sinh đang học tại các trường dạy tiếng Nhật chiếm gần 50%.

Số lượng lưu học sinh học trung cấp và nghề chiếm khoảng 35% và số lưu học sinh theo học tại các trường từ trình độ cao đẳng trở lên chiếm trên 20%. Biên bản ghi nhớ giữa Bộ GDĐT Việt Nam và phía Nhật Bản về du học sinh Việt Nam đã ký kết ngày 8/1/2018, tại Tokyo.

Về giảng dạy tiếng Nhật tại Việt Nam, tiếng Nhật bắt đầu được đưa vào giảng dạy ở THCS từ 2003. Công tác giảng dạy tiếng Nhật ở tiểu học đã qua 3 năm thí điểm và chính thức chuyển sang giai đoạn phổ cập từ tháng 9/2019 căn cứ nhu cầu của người học, phụ huynh và cần bảo đảm tính liên thông khi chuyển lên cấp THCS. Hiện tiếng Nhật được chính thức giảng dạy ở 2 trường tiểu học ở Hà Nội.